تات در ویکی پدیا -7-
بخش هفتم:
زبان تاتی قفقاز
این زبان جز دسته زبانهای جنوب غربی ایرانی است.
زبان تاتی قفقاز گویشی از زبانهای جنوب غربی ایرانی و فارسیتبار است. آن را گاه به عنوان گویشی از فارسی نیز به شمار آوردهاند. تاتهای قفقاز در شمال شرقی جمهوری آذربایجان و روسیه (به ویژه داغستان) به این زبان سخن میگویند. لهجه تاتی یهودی نیز از شاخههای گویش تاتی است و جوهوری نامیده میشود. بیشتر سخنوران این لهجه از تاتی از جمهوری آذربایجان به اسراییل مهاجرت کردهاند.
پیشینه
زبان تاتی که زبان تاتهای قفقاز می باشد را زبان بازماندگان سپاهیان ساسانی دوران انوشیروان دانستهاند[۱].این زبان که از شاخه جنوب غربی و نزدیک به فارسی دانسته شده در احسن التقاسیم مقدسی نام آن بعنوان آرانی یادش ده و مقدسی خاطرنشان ساخته که زبانشان با دری خراسانیان یکی است و فقط در برخی حروف با یکدیگر اختلاف دارند[۲].بنظر می سد در گذشته محدوده زبان تاتی در منطقه قفقاز بسیار بزرگتر بوده باشد و باتوجه به حکومت طولانی مدت شروانشاهان که حامی زبان فارسی در قفقاز بودند و تا زمان صفویان بر منطقه استیلا داشتند احتمالاً این زبان رشد و گشترش بیشتری داشته است.این زبان در سال ۱۹۰۱ بیش از ۱۳۵٫۰۰۰ نفر گویشور داشته است[۳].امروزه با وجود چندین برابر شدن جمعیت منطقه قفقاز زبان تاتی قفقازی تنها ۲۳٫۰۰۰ گویشور دارد[۴].این زبان که در آذربایجان به نفع ترکی آذربایجانی بشدت درحال عقب نشینی است از سوی یونسکو در فهرست زبانهای در خطر جای گرفت[۵].
گویشوران
گویشوران زبان تاتی به سه دسته تقسیم می شوند که سه لهجه مجزا نیز برای خود داند:
-
- تات های مسلمان که در آبشوران، خیزین، دوهچی و برخی نواحی مجاور آن زندگی می کنند و مسلمان می باشند.
- تات های یهودی که که بیشتر آنان به اسرائیل مهاجرت نمودهاند و به زبان تاتی سخن می گویند.این افراد خود را "داغ جودی" یا "یهودی کوهستان" می نامند و سرزمین اصلی شان داغستان روسیه است.
- تات های مسیحی: یا تات های ارمنی که در روستاهای ماتراسه و بخش اسماعیللی و روستای کیلوز و بخش دوهچی و ارتاشِن و قوبا و برخی نواحی دیگر بسر می برند.این دسته از تات ها مسیحی مذهب هستند و گاهی آنان را تات های ارمنی نیز می نامند.
ویژگیهای دستوری
آواشناسی تاتی قفقاز همان سیستم آوایی فارسی معیار است و تنها یک مصوت "ü" در این زبان وجود دارد که اینهم در برخی لهجه ها و گویش های فارسی مانند گویش دزفولی, گویش شوشتری, لهجه قزوینی, گویش بروجردی وجود دارد.گویش تاتی قفقاز جنس دستوری ندارد و علامت جمع در پایان کلمه بصورت "ها" با تلفظ "ho" میآید(نمونه xune-ho که بمعنی خانه هاست) .ترکیب اضافه بگونه ای است که جای مضاف و مضافٌالیه گاهی عوض می شود(xune'y bebe بعمنی خانه پدر).